Interview met de gemeente Enschede

Inkomenszekerheid voor de inwoner en lastenverlichting voor de gemeente: je kunt gewoon niet maken dat je in de loonaangifteketen achterloopt met je gegevens

Wat zien jullie als belang van actuele gegevens?

“Die actuele gegevens zijn echt heel belangrijk. Als gemeente krijgen wij onze gegevens via het Inlichtingenbureau (IB) dat eerst de rechtmatigheidscontrole uitvoert op de gegevens vanuit de Polisadministratie. Op dit moment is het sneller aangeleverd krijgen van de bruto gegevens via het Inlichtingenbureau (na verwerking in de Polisadministratie) alleen van belang in het kader van Handhaving (bestrijding fraude). Hoe eerder wij signalen krijgen van witte fraude, hoe beter. Dat zorgt ervoor dat er minder en/of lagere terugvorderingen plaats zullen vinden. Dat is op dit moment onze winst van het eerder aangeleverd krijgen van de bruto loongegevens. Als we op enig moment de netto gegevens kunnen krijgen (in combinatie met de vier categorieën, die we later zullen toelichten), dan hebben de cliënt én de gemeente er echt voordeel bij. De cliënt doordat hij zijn inkomstengegevens niet hoeft aan te leveren en de gemeente omdat de inkomstenverrekening automatisch plaats kan vinden.

Snellere verrekening van bruto naar netto

“Als het IB de loongegevens over de afgelopen maand sneller aanlevert, kunnen wij ook eerder rekenen om van bruto tot netto verrekeningen te komen. Binnen de Participatiewet dienen uitkeringen immers netto te worden betaald. De door IB verstrekte gegevens zijn echter bruto, dus hoe sneller wij kunnen komen tot de netto verrekeningen, des te eerder weten wij bijvoorbeeld wat de aanvullende uitkering aan inwoners moeten zijn. Dat betekent meer inkomenszekerheid voor de inwoner en voor ons kan het leiden tot vermindering van de administratieve lasten bijvoorbeeld in het geval van verrekeningen, beslagleggingen, schulden innen enzovoort. Je kunt gewoon niet maken dat je in de loonaangifteketen achterloopt met je gegevens, omdat je te maken hebt met inwoners in kwetsbare posities.

Schrijnende situaties voorkomen

Als je in de bijstand zit, dan zit je echt aan het minimuminkomen, terwijl je vaste lasten maandelijks terugkomen. Dan wil je rust in het hoofd. Je wil niet later geconfronteerd worden met het moeten terugbetalen van te veel geïnde uitkeringen of toeslagen. Dat gebeurt helaas nu nog maar al te vaak. We maken schrijnende situaties mee als inwoners soms een jaar later veel geld moeten terugbetalen, waardoor ze in de schuldhulpverlening terecht komen. Dat wil je niet voor de inwoner. We willen een stabiele aanvulling geven en dus een stabiel inkomen voor de inwoner”.

Wat merken jullie inwoners nu van actuele gegevens?

"Op dit moment qua inkomstenverrekening nog niet zo veel. Dat komt, zoals eerder gezegd, omdat onze medewerkers zich meer op het proces richten (handhaving en bestrijding van fraude naar aanleiding van een IB-signaal) en niet zozeer op de uitkomst (een lagere terugvordering). Meer gegevens en actuelere gegevens zouden ons helpen. Een uitbreiding van de gegevens set zou geen al te moeilijke aanpassing moeten zijn, omdat die gegevens ook al digitaal in de loonadministraties aanwezig zijn. We denken dan aan de salarisstrook waarop alle gegevens staan die wij als gemeente nodig hebben om tot de juiste verrekening te komen. Opname in de loonaangifte vraagt dan een kleine inspanning. Maar het levert wel grote winst op voor de inwoner”.

Voor jullie dienstverlening zijn actuele gegevens dus zeer gewenst?

“Ja en helemaal ideaal zou het voor ons zijn als we via het IB het netto-inkomen gemakkelijker zouden kunnen herleiden. Bijvoorbeeld als we een digitale loonstrook aangeleverd zouden krijgen. Dan weten we de componenten die wij nodig hebben om terug te rekenen van bruto naar netto. Nu is het nog tijdrovend om handmatig terug te rekenen van bruto naar netto en zijn wij nog afhankelijk van het aanleveren van de loonstrook door onze inwoners zelf. Die hoeft in die situatie geen loonstrook meer aan het loket te komen laten zien”.

Dat is dus een wens die jullie als gemeente hebben: het zelf kunnen beschikken over de loonstrook?

“Ja, het liefst digitaal, maar het mag ook een pdf’ je zijn. Nu krijgen we die loonstrook nog van de inwoner. Vaak ontbreekt deze echter. Verder weten we dat er zo’n 120 verschillende looncomponenten op loonstaten en loonstroken vermeld kunnen staan en we weten niet welke van die componenten belast of onbelast zijn. Dat is lastig bij het verrekenen van de inkomsten.

Stel, een klant heeft een uitkering en werkt tijdelijk een paar uurtjes in de week. Hij krijgt reiskosten vergoed, onbelast. Die kosten moeten wij dan niet als inkomen gaan korten, want de Belastingdienst heeft bepaald dat het acceptabel is dat deze onbelast zijn en dus een vergoeding voor gemaakte kosten. Als het wel is belast, wordt het als inkomen gezien, maar dan moet je nog uitzoeken: is er geen vakantiegeldreservering daarover? Er zijn zoveel meer van dat soort regelingen. Door ze in te delen in vier categorieën kun je alles terug herleiden en kun je alles berekenen”.

Wat houdt dat in, die vier categorieën?

“De vier categorieën waar we nu aan denken zijn: 1. bruto component zonder vakantiegeld reservering (belaste vergoeding); 2. bruto component toekenning niet korten (vakantiegeld); 3. netto inhouding (beslaglegging, voorschot); 4. netto toekenning (bijvoorbeeld was vergoeding). Die categorie-indeling helpt echt om automatische inkomstenverrekening te gaan doen.

Een inwoner heeft bijvoorbeeld een uitkering en werkt een paar uurtjes in de week. Zijn werkgever deelt de looncomponenten op zijn loonstaat in bij de vier categorieën. Wij weten dan welke componenten wel of niet belast zijn zodat we gemakkelijker kunnen terugrekenen van bruto naar netto. Nu gebeurt dat allemaal handmatig, maar we willen overgaan tot automatische inkomstenverrekening. Op dit moment laten wij daarvoor een rekenmodule ontwikkelen. Een pilot die we in juni 2019 met Asito uitvoeren moet laten zien of deze vier categorieën de juiste zijn. Andere gemeentes volgen geïnteresseerd deze pilot.”

Dromend over de toekomst: ‘de inwoner in control’

“Op dit moment is de informatievoorziening aan de inwoner nog heel erg aanbodgericht, vanuit de gemeente. De loonaangifteketen is daar een voorbeeld van. De inwoner kan zelf niet zien wat daarbinnen met zijn gegevens gebeurt en wat voor invloed hij daarop kan uitoefenen. Ja, natuurlijk door aanvullend, tijdelijk werk te aanvaarden. Maar hij kan niet zien welke gevolgen dat heeft. Wat het digitaal verzekeringsbericht betreft: volgens ons weten maar weinig burgers dat zij al wel hun gegevens kunnen inzien en ophalen bijvoorbeeld als zij een werkgeversverklaring nodig hebben. Deze mogelijkheid is volgens ons volkomen onbekend bij de gemiddelde Nederlander. Omdat het versnipperd is, langs verschillende oplossingen benaderbaar en niet vanuit de regie door de inwoner zelf. Ons ideaal is rechtstreekse gegevensuitwisseling naar de zogenaamde datakluis van de inwoner.

We vormen samen met Zwolle, Deventer en Groningen de Kerngroep I4. Binnen de I4 bespreken wij hoe we vanuit inwonersperspectief informatievoorziening vorm kunnen geven. Wat zijn de vragen die bij de inwoner leven, deze zijn wat ons betreft leidend. Ons motto is dat de inwoner veel meer zelf de leverende partij moet zijn. We zijn daarvoor ook aangesloten bij het Programma Toekomstige Gegevensuitwisseling Werk en Inkomen. Wij gaan ervan uit dat de inwoner in de toekomst de informatie verstrekt die wij nodig hebben. Dit sluit ook aan bij de gedachte van Common Ground. Daarbij is een van de uitgangspunten dat de inwoner zijn eigen gegevens beheert op zijn eigen plek. Dat kan een datakluis in de Cloud zijn of waar dan ook. Als inwoner kun je dan toestemming geven om bijvoorbeeld een week lang gegevens in te laten zien en daarna trekt hij de toestemming weer in. ‘De inwoner in control’, dat vinden wij een mooi streven”.

Pilot met rechtstreekse gegevensuitwisseling en regie over de eigen gegevens

“Als gemeente Enschede starten we in juni 2019 een pilot met werkgever Asito (schoonmaakdiensten). Asito heeft veel werknemers in dienst die recht hebben op aanvullende uitkeringen en toeslagen, daaronder bevinden zich ook inwoners in de gemeente Enschede.

Er spelen twee dingen bij die pilot: bijstand en aanvaarding tijdelijk werk. Het doel van die pilot is om te bekijken of het werkt om de inkomensgegevens zo vanuit de salarisadministratie van Asito rechtstreeks en ingedeeld naar de eerdergenoemde vier categorieën beschikbaar te hebben. Daardoor hopen we snel en exact te weten wat het nettobedrag is dat gekort dan wel aangevuld moet worden op de uitkering.

Verder willen we specifiek kijken naar: hoe kunnen we inkomensgegevens van Asito veel directer ontsluiten via een persoonlijke ‘datakluis’ van een inwoner? Hoe kunnen we de inwoner regie over de eigen gegevens geven? Het is de bedoeling dat de inwoner, door zelf in te loggen op een portaal, inzicht krijgt in: wat is mijn inkomen deze maand? Wat krijg ik van mijn werkgever? Wat krijg ik van de gemeente en wanneer krijg ik het uitbetaald? Dat is natuurlijk nog achteraf, maar we willen toe naar proactief inzicht voor de inwoner. Dat hij kan nagaan, stel dat ik dit tijdelijk werk aanvaard, wat voor consequenties heeft dat voor mijn huurtoeslag, mijn kinderopvangtoeslag enzovoort. Dat alles in het kader van inkomenszekerheid. De resultaten van de pilot met Asito delen we met alle 350 gemeentes. Als een en ander haalbaar is en lijkt te werken streven we naar een landelijke uitrol. Maar dat is toekomstmuziek.”