De loonaangifteketen: het best bewaarde geheim van Nederland

SNELLE ROCKMUZIEK

(Op een bezorgscooter scheurt Filemon Wesselink over straat. In de erker van een chic pand drinkt een man een kopje koffie. Filemon Wesselink:)

RUSTIGE PIANOMUZIEK

SNELLE ROCKMUZIEK

FILEMON: Als je in loondienst werkt, moet je een flink deel van je loon inleveren.
Elke maand weer. En dat gaat helemaal automatisch. Poef. Weg.

(Filemon stopt voor een chic pand.)

Hoe kan dat? En wat gebeurt er achter de schermen met m'n ingehouden loon?
Om dat uit te zoeken, heb ik een baantje genomen als pizzabezorger.

(Hij pakt een koffertje.)

Hierin zit een deel van m'n zuurverdiende loon...

(Hij heeft een pak aan.)

en daarmee heb ik toegang tot de loonaangifteketen.
En ik ga nu m'n eigen belasting betalen.
Dit is Filemon, op zoek naar het best bewaarde geheim van Nederland.

KLUIS SLUIT, SPUITBUS RUSTIG MUZIEKJE

(Beeldtekst: Filemon op zoek naar het best bewaarde geheim van Nederland. #loonaangifteketen.)

FILEMON: Hier, tussen de rijke historie van belastingen, heb ik een afspraak met Frits.
Elke maand ontvangt hij een flink deel van ons loon.
Frits, ik heb superhard gewerkt. Ik heb op m'n scootertje gezeten...
door weer en wind hele gore margherita-pizza's bezorgd overal en ik kom m'n belasting betalen.
Je mag even voelen, je krijgt 'm nog niet gelijk.
FRITS: Zo, jij hebt flink wat verdiend.
-Ja, ik neem 'm wel weer terug.
Ik wil eerst even weten: wat ga jij met m'n centjes doen?
Ik kan er niks mee doen als je het me niet geeft, dus dat zal ik moeten krijgen.
We gaan het in de schatkist stoppen.
Jouw werkgever krijgt één keer per maand een aangifte loonheffing uitgereikt.
700.000 andere werkgevers in Nederland krijgen dat ook.
En zij doen voor al hun werknemers aangifte.
Dat doen ze elke maand weer. En dat is makkelijk, want dan hoef jij het niet te doen.
FRITS: En de werkgever die zo'n aangifte moet doen, doet dat niet zomaar.
Daar heb je loonaangiftepakketten voor. Er zijn softwareontwikkelaars die dat maken.
Daarnaast zijn er salarisadministrateurs. Want loonaangifte doen, is nog niet zo makkelijk.
Wat ik mij afvraag: waar gaat dit geld naartoe? FRITS: -Dat gaat naar de rijksschatkist.
Het gaat daar in drie potjes. Het eerste potje is loonbelasting...
dat geld geven we uit aan de algemene middelen: de veiligheid op straat, de wegen die we hebben...
allemaal dat soort dingen.
Eén potje hadden we gehad. Tweede potje?
-Dat zijn de premies volksverzekeringen.
Denk je weleens aan je oude dag?
-Nee, maar als ik jou zo zie...
ga ik er wel aan denken.
-Ja, dat dacht ik al.
Dat had ik nou net niet willen horen. FILEMON: -Maar ga verder.
Maar als je straks 70 bent, dan ben je op een AOW-leeftijd, dan krijg je AOW.
FILEMON: Dan houden we nog één potje over.
-Dat zijn de werknemersverzekeringen.
FRITS: Ik zag je net aan komen scheuren op je brommer...
stel dat je onderuit gaat en je gaat in de ziektewet, dan krijg je een ziektewetuitkering.
En je kunt ook werkloos worden als je niet genoeg pizza's rondbrengt...
en dat betekent dat je een WW-uitkering kunt krijgen.
Hoeveel is het nou in totaal? FRITS: -Het gaat om heel veel geld.
Dat gaat om 160 miljard per jaar. FILEMON: -160 miljard.
FILEMON: Zo, dus Frits, die oude centenvanger, stopt een flink deel van jouw en mijn loon...
in de schatkist van de staat. Een algemeen potje om Nederland een beetje toonbaar te houden.
Zodat we goed kunnen leven.
Oké, dan is er geld voor als we niet meer hoeven te werken en lekker kunnen relaxen.
En als het even niet meezit, is daar ook een potje voor.
Het klinkt alsof er goed voor mij wordt gezorgd zonder dat ik er iets voor hoef te doen.
Best prima geregeld eigenlijk.
Dit is echt zuurverdiend geld, Frits.
-Ik zal er zuinig op zijn.
Ik geef 'm gewoon.
-Dank je wel. Geweldig.
FRITS: Zeg, nu heb ik van jouw werkgever loonaangifte gehad...
en in die aangifte staan ook heel veel gegevens over jou.
Hoeveel gegevens zijn dat? FRITS: -Dat zijn er meer dan 120.
Per jaar bij elkaar zijn dat er 20 miljard.
Dat is een gigantische hoeveelheid gegevens waar we heel voorzichtig en zuinig op zijn.
120 gegevens? Wat zijn dat dan voor gegevens?
Denk aan je burgerservicenummer, aan je woonadres, het brutoloon dat je hebt genoten...
de reiskostenvergoeding. Kortom:
Alles wat te maken heeft met jou gedurende de periode van een maand.
Maar dan moet je natuurlijk wel weten of die gegevens goed zijn.
Wat ik hier heb, is een balletje en...

(Hij scant het balletje.)

Ja, inderdaad. Hier zitten jouw gegevens in.
Zullen we 's kijken hoe dat eruitziet? FILEMON: -Ja.
Wat wij doen is: Die aangifte komt binnen en dat controleren we.
Dat doen we digitaal en veilig, want het gaat over jouw privacy.
Dit is van jou, dus je mag het even bekijken. Mag ik 'm terug?
FILEMON: Ik wil dit heel graag wissen. FRITS: -Ja, dat dacht ik al.
Maar wat wij doen is, nadat wij 'm gecontroleerd hebben...
dan hou ik een klein deel van de gegevens achter, dat is het deel dat voor de werkgever is.
Ik tel al de bedragen van de werknemers bij elkaar op...
die informatie behoud ik, zo kan ik dat geld van jou inboeken...
de rest van de gegevens gaat naar iemand anders.
Die gaat naar Yelise, zij is van het UWV. Zij gaan over de gegevens op dit staafje.
Ik kan jou dit balletje geven zodat je een afspraak kunt maken met Yelise...
en dan kun je 's kijken wat zij ermee doet.
Ik scan 'm nog een keertje uit voor je en dan krijg je van mij het balletje mee.
En tot de volgende keer.
-Dank je wel.
FILEMON: Ja, mensen, er is meer dan alleen geld, dat wist ik natuurlijk wel.
Frits controleert de gegevens, neemt er een klein stukje van en stuurt de rest naar Yelise.
Alsjeblieft. Dus Frits beheert het geld en Yelise beheert de gegevens.
Maar wat doet Yelise dan met mijn gegevens?

(Door een duister gebouw loopt Filemon achter een beveiliger met een zaklamp aan. De beveiliger opent een traliedeur. Een donkerharige vrouw bekijkt iets met een loep.)

MYSTERIEUS MUZIEKJE VOETSTAPPEN

(Naast een kluisdeur drukt Filemon z'n vinger tegen een apparaatje, waarna de beveiliger de verzwaarde deur voor hem opendoet. In de kluis, die vol ligt met witte balletjes, staat de donkerharige vrouw. Filemon schudt haar de hand.)

DE MUZIEK WORDT INTENSER

FILEMON: Hoi, Filemon. YELISE: -Hoi, Yelise.
Wat ongelooflijk veel gegevens. Hoeveel zijn het er?
In totaal 20 miljard. FILEMON: -20 miljard gegevens?
Dat klinkt zo abstract omdat het zo ontzettend veel is, maar wat doe je ermee?
YELISE: Ik controleer eerst de kwaliteit, dan bekijk ik per werknemer of ze kloppen.
Dan moet je denken aan geboortedatum, woonplaats...
bij welke werkgevers ze hebben gewerkt, et cetera.
En die slaan we op in onze polisadministratie. FILEMON: -Polisadministratie?
Dat is een nieuw woord voor mij. Goed voor Scrabble misschien, maar wat is het?
YELISE: Je moet het zien als een soort bibliotheek.
Ik kan het je laten zien als je wilt? FILEMON: -Ja, graag.
YELISE: Dan open ik jouw kluis en pak de polis. FILEMON: -Dat is mijn kluisje?
YELISE: Dit is voor jou. Dit is jouw kluis.
FILEMON: Heb jij de bevoegdheid om in mijn kluisje te neuzen?
Ik mag niet zomaar rondneuzen in de polisadministratie.
Ik heb daar een bepaalde bevoegdheid voor.
Als ik te vaak dit kluisje open, dan registreert het systeem dat.
Dat betekent dat ik er vragen over krijg en me moet verantwoorden.
Dit is jouw boek, volgens mij heb je ook iets meegenomen van Frits.
Ja, dat is dit prachtige balletje. YELISE: -Dank je wel.
Die ga ik eerst scannen om erin te kunnen.
Maak ik 'm even open, kijken wat je hebt meegenomen.
Ik moet het even controleren als je dat goedvindt. FILEMON: -Ja, hoor.
YELISE: De eerste check die we doen, is geboortedatum en BSN.
Frits heeft het goed gecontroleerd. Het klopt.
Ik plaats het in het boek en hij wordt opgeslagen.
-Oké, dus het is eigenlijk m'n cv?
YELISE: Ja, eigenlijk wel.
FILEMON: En dat gaat weer terug in het kluisje?
-Klopt.
Dat is heel leuk voor het archief. En dan, wat doen jullie er dan mee?
Op basis van deze gegevens beoordelen wij of je een uitkering krijgt en de hoogte daarvan.
En sturen jullie het nog naar anderen?
-Ja, naar andere organisaties:
De Belastingdienst, Sociale Verzekeringsbank, de gemeentes.
Maar wel als er een wettelijke basis voor is.
-Oké.
En we leveren alleen de gegevens die zij nodig hebben voor hun diensten.
Maar wat heb ik daaraan?
-Vind je het niet fijn...
als je zorgtoeslag gewoon voor je geregeld is? FILEMON: -O ja, dat wel.
Of je kinderopvangtoeslag? FILEMON: -Nee, toch wel.
Alles met 'toeslag' vind ik wel prettig. YELISE: -Snap ik.
Dat soort dingen hoef jij dus niet meer opnieuw aan te vragen of in te vullen.
We vinden de kwaliteit van gegevens heel belangrijk, maar daarom ook actualiteit.
Hoe sneller wij de gegevens hebben, hoe sneller we ze kunnen doorgeven.
Dat is niet slecht.
FILEMON: Oké, naast m'n geld gaan ook m'n gegevens rond.
Zonder dat ik er erg in heb. Yelise controleert en bewaart ze veilig.
En verstrekt gegevens als het mag en nodig is...
aan allerlei organisaties waar ik mee te maken heb of kan krijgen.
Ze werken samen om mij snel te kunnen helpen, bijvoorbeeld aan een uitkering.
En Frits vult alvast m'n aangifte inkomstenbelasting in.
En maakt de kinderopvangtoeslag over. Dat is top, Frits.
Super bedankt, dan ga ik ervandoor.
-Maar voordat je weggaat...
wil ik je weer een balletje meegeven. Dit zijn jouw gegevens.
Ik wil je doorsturen naar het CBS, daar wacht Jorrit op jou.
Zij gebruiken deze gegevens voor statistiek. Jorrit kan jou daar meer over vertellen. Alsjeblieft.
In plaats van een glazen bol, is het een plastic, wit bolletje.
Als je daar goed in kijkt, zie je de toekomst een beetje.
Ziet er wel goed uit. Ook van jou.

(Filemon springt op en laat zich tussen de balletjes vallen. Een man staat in een studio.)

SNELLE ROCKMUZIEK

VALLENDE BALLEN

JORRIT: We zien, ten opzichte van het vorig kwartaal, een lichte groei.
MAN: Jorrit, we gaan afronden. Je hebt nog tien seconden.
JORRIT: Bedankt voor jullie aandacht. MAN: -En we zijn eruit.
FILEMON: Hé, Jorrit. JORRIT: -Hé, Filemon. Leuk je te zien.
FILEMON: Ik vind het ook leuk. Maar ik had dit helemaal niet verwacht.
Dit is gewoon een soort Hilversumse tv-studio. JORRIT: -Ja, het is een echte tv-studio.
Waarom is dat?
-Bij het CBS doen we veel onderzoek...
naar allerlei fenomenen uit de maatschappij en die presenteren we dan hier in deze studio.
Dat is natuurlijk superinteressant voor mensen die helemaal warmlopen voor statistieken.
Maar wat is het nut van het onderzoeken van die fenomenen?
JORRIT: Wij krijgen van Yelise, Frits en heel veel andere partijen in Nederland...
een soort gigantische ballenbak met gegevens.
Wij zijn eigenlijk het centrale dataknooppunt van Nederland. Alles komt bij ons binnen.
Uiteindelijk gaat het om het maatschappelijk belang, dat het land er beter van wordt.
Dus wat ik altijd zeg: Je kunt het land niet regeren zonder de feiten te kennen.
Dus de gegevens die in dit balletje zitten, m'n persoonlijke gegevens, die zijn heel mooi...
die kun jij gebruiken om dit landje nog beter te maken?
JORRIT: Dat klopt. FILEMON: -Ik vertrouw jou op je blauwe ogen.
Ik vind het wel eng om te geven.
Dank je wel, Filemon. Het is nog net geen puzzelstukje.
JORRIT: Daar moeten we eerst een puzzelstukje van maken. Normaal gesproken...
FILEMON: Daar gaan mijn gegevens.
-Daar gaan jouw gegevens...
maar maak je geen zorgen. Ik ga het je uitleggen. Ze zijn in goede handen.
Ik zie dat m'n balletje nu daarnaartoe gaat. Wat gebeurt daar precies?
JORRIT: Achter mij zijn m'n collega's bezig met het maken van die puzzelstukjes...
uit jouw gegevens, en die van miljoenen andere Nederlanders.
Die bal gaat altijd van links naar rechts. Hij gaat nooit terug.
Dat maakt het al heel veilig. Wat ze altijd eerst doen, ze kijken wat er in die bal zit:
Wie is dit? Wat zit daarin? Klopt dat feitelijk wel?
Dan halen ze meteen jouw BSN-nummer eraf.
Daar gaat een willekeurig nummer op zodat jij nooit te herleiden bent.
Dat doen we met al die gegevens. Dus het wordt anoniem.
Soms gebeurt het dat we heel veel zwangere mannen krijgen aangeleverd...
dan weet je dat dat waarschijnlijk niet klopt.
-Dat is mij ook weleens overkomen.
Gelukkig is het weer weg.
JORRIT: Ja? FILEMON: -Je schrikt je dood.
Normaal gesproken kan dat dus niet, dus dan maken we het schoon.
Dan gaan we het in categorieën doen, dus: mannen uit Amsterdam...
FILEMON: Intelligentie? JORRIT: -Ja, heel intelligent, goed gekleed.
Minder intelligente presentatoren die wel goed gekleed zijn?
JORRIT: Een soort tussencategorie. Dat zit er dan weer net niet in.

(Een man bekijkt een buisje.)

JORRIT: Je ziet die buizen. Daar zitten allemaal van die puzzelstukjes in.
Die zijn helemaal door het proces geweest, en daar kunnen we echt onderzoek mee doen.
Zullen we even kijken?
-Ja, laat maar zien.
JORRIT: We weten hoeveel mensen er in Nederland wonen.
We weten ook hoeveel vrouwen dat zijn, hoeveel mannen dat zijn, wat hun leeftijd is.
En we weten dus ook hoeveel kinderen zij krijgen. Jij hebt drie kinderen.
Dat zijn alleen de kinderen die ik heb aangegeven, toch?
JORRIT: Alleen die jij hebt aangegeven. Ik weet niet hoeveel je er voor de rest nog hebt.
Uiteindelijk zorgt dat ervoor dat er in 2030 ruim 18 miljoen mensen in Nederland zullen zijn.
18 miljoen? JORRIT: -18 miljoen.
Dat is heel Amsterdam, nog iets meer, erbij? JORRIT: -Ja, precies.
JORRIT: Zonder jouw gegevens, en van al die andere Nederlanders...
hadden we dit soort onderzoek niet kunnen doen.
Dus ik wil jou en al die andere Nederlanders heel erg bedanken.
FILEMON: Supergraag gedaan. Altijd al een puzzelstukje willen zijn.
FILEMON: M'n reis is hier ten einde gekomen. JORRIT: -Helemaal mooi.
JORRIT: Ik wilde je nog wat vragen. Misschien kun je nog wat voor me doen?
FILEMON: Ligt eraan wat. JORRIT: -Zou jij aan je werkgever willen vragen...
dat op het moment dat hij jouw loon uitbetaalt, hij dan ook meteen de aangifte doet?
Dat wil ik wel doen, maar waarom?
-Als hij meteen die aangifte doorgeeft...
heb ik veel actuelere gegevens. Dan weet ik precies wat er gebeurt in het land.
Yelise en Frits kunnen dan veel preciezer werken en dan krijg jij eerder waar je recht op hebt.
Dus door die ene vraag aan mijn werkgever te stellen, maak ik jou blij...
maak ik Yelise blij, maak ik Frits blij, en maak ik mezelf ook nog blij?
JORRIT: En jezelf, ja.
-Wat een heerlijkheid allemaal.
JORRIT: Dank je wel.
FILEMON: Ja, lieve mensen, Jorrit, Frits en Yelise...
samen beheren ze ons geld en onze gegevens.
Frits ontvangt geld en gegevens, Yelise bewaart en verstrekt gegevens...
zodat Jorrit en vele anderen met actuele gegeven