In gesprek met Merijn Windemuller van de SNG

Interview | 08-06-2016 | Menno Aardewijn

Wat ons bij aankomst aangenaam verrast is de landelijke omgeving en het gebouw waarin SNG is gehuisvest; een verademing in vergelijking met de stedelijke kantoorcomplexen waar de meeste (overheids-)organisaties hun werk moeten doen. De sfeer van het landschap zet zich voort in het ruime en lichte vergadervertrek van het één verdieping tellende gebouw met een prachtig uitzicht op de tuin. Daar nemen we plaats aan een grote peervormige vergadertafel. Deze tafel is, horen we van Merijn, zelf ontworpen, organisch van vorm, zonder ‘hoofd’ en gemaakt voor samenwerking. Het interview gaat daarmee direct van start. We vragen hem eerst naar zijn achtergrond.

Hoe ben je in de wereld van gerechtsdeurwaarders terecht gekomen?

Na mijn middelbare school heb ik eerst een tijdje op de kunstacademie gezeten. Later ben ik rechten gaan studeren. Naast mijn studie werkte ik mede als jurist bij een e-commercebedrijf, een webwinkel voor lifestyle-artikelen. Op een gegeven moment ben ik verder gaan kijken. Ik kreeg als afgestudeerd strafjurist een functie bij Het Branchebureau, een organisatie die secretariaat- en managementondersteuning aanbood aan samenwerkingsverbanden. SNG was een van de klanten van het Branchebureau. Ik kwam in 2006 als projectmanager bij SNG binnen. In 2009 besloot het bestuur van SNG de organisatie zelfstandig neer te zetten. Ze hebben mij toen gevraagd of ik dat wilde doen. Dat heb ik opgepakt. Op enig moment zijn we hier naartoe verhuisd, heel centraal in het land en in het groen.

Kun je iets over het ontstaan van SNG vertellen?

SNG is sinds 1995 actief en is opgericht door de voorganger van de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (KBvG). ‘Wijze mannen’ zagen aankomen dat het werk van (op dit moment zo’n negenhonderd) gerechtsdeurwaarders efficiënter ondersteund kon worden en dat er automatisering op de sector afkwam. Dat heeft uiteindelijk geleid tot de oprichting van een zelfstandige stichting SNG die de voorziene ontwikkeling voor de sector van de gerechtsdeurwaarders moest gaan initiëren en ondersteunen.

SNG is een centraal knooppunt van de sector van deurwaarders en vandaar naar de buitenwereld. We wisselen benodigde gegevens elektronisch en veilig uit en communiceren via één protocol."

Hoe kun je SNG als organisatie beschrijven?

SNG is een centraal knooppunt van de sector van deurwaarders en vandaar naar de buitenwereld. We wisselen benodigde gegevens elektronisch en veilig uit en communiceren via één protocol. Vanuit onze rol is SNG geautoriseerd voor de basisregistraties zoals de Basisregistratie Personen (BRP). En via ons worden de overheidsvoorzieningen als Digikoppeling en Diginetwerk geïmplementeerd. We ontwikkelen en beheren echter niet slechts de technische kant van de elektronische uitwisseling, maar maken, omdat we daartoe vertegenwoordigingsbevoegd zijn, ook de juridische afspraken namens de deelnemers. Alle nodige disciplines zijn bij SNG in huis en uitgangspunt is dat alle activiteiten door SNG zelf worden uitgevoerd. Dit vergt veel van de medewerkers. SNG kenmerkt zich dan ook door een hoog kennisniveau op ICT-gebied en beschikt over aanzienlijke domeinkennis van gerechtsdeurwaarders.

Hoe zou je het doel van SNG omschrijven?

We hebben eenvoudig gezegd drie doelstellingen: Elektronische informatie-uitwisseling initiëren en faciliteren tussen a. gerechtsdeurwaarders en de buitenwereld, b. tussen gerechtsdeurwaarders en de rechtspraak én c. tussen gerechtsdeurwaarders onderling.

Hoe staat het met deze doelstellingen?

In de eerste doelstelling zijn we het best geslaagd. De kern van onze activiteiten in de afgelopen twintig jaar bestond uit elektronische gegevensuitwisselingen met (basis)registraties als de BRP, UWV-polis, de Belastingdienst, de RDW en met een vrij groot deel van de inkomstenverstrekkers, bijvoorbeeld grote werkgevers als Ahold, Post NL en uitzendorganisaties. Die elektronische gegevensuitwisseling breidt zich steeds verder uit en evolueert: het wordt een protocol tussen systemen. We doen echter meer dan dat. We ontwikkelden en beheren bijvoorbeeld ook de VerwijsIndex Schuldhulpverlening (VISH) die sinds 2012 operationeel is. Via dit systeem kunnen schuldhulpverleningsinstanties hun cliënten registreren zodat de gerechtsdeurwaarders kunnen toetsen of iemand al in de schuldhulpverlening zit. Als dat het geval is dan maakt hij pas op de plaats en neemt hij contact op met de schuldeiser om hierover te adviseren.

Zijn er recent innovaties doorgevoerd?

Een belangrijke ontwikkeling is het Digitaal Beslagregister (DBR) dat per 1-1-2016 operationeel is. Dit register gaat alweer verder dan de VerwijsIndex Schuldhulpverlening. Het DBR heeft als doel het beslagvrije inkomen van mensen met schulden te beschermen en onnodige beslagmaatregelen of gerechtelijke procedures te voorkomen. Het is de bedoeling dat de gehele invorderende overheid in de nabije toekomst aansluit op het DBR om zo een compleet overzicht te realiseren.

Hoe staat de gegevensuitwisseling met de rechtspraak ervoor?

De tweede doelstelling, de elektronische gegevensuitwisseling met de rechtspraak, heeft vooral de laatste tijd pas een sterke impuls gekregen door het landelijke programma Kwaliteit en Innovatie van de Rechtspraak. Het doel van dit programma is de rechtspraak aan te sluiten bij de digitalisering en de procesgang te innoveren. Alle professionele partijen zullen digitaal gaan procederen bij de rechtspraak. Gerechtsdeurwaarders zijn in het private domein de grootste aanleveraar van zaken aan de rechtspraak. Voor SNG ligt de uitdaging daarbij in het opzetten van een system-to-system uitwisseling van de gegevens tussen gerechtsdeurwaarders en de gerechtelijke instanties die deze gegevens nodig hebben.

En de derde doelstelling?

De derde doelstelling, de digitale gegevensuitwisseling tussen gerechtsdeurwaarders, is tot nu toe het minst van de grond gekomen. Wellicht omdat de gerechtsdeurwaarders naast ambtenaar ook ondernemer zijn en als marktpartij een bepaalde mate van autonomie prefereren. Deze tendens is echter veranderd en de samenwerking wordt steeds meer opgezocht. SNG vervult daarbij als neutrale stichting naar de achterban een verbindende rol.

Jullie werken niet meer alleen voor de gerechtsdeurwaarders?

Dat klopt. We vervullen onze rol niet meer alleen voor de privaatrechtelijke gerechtsdeurwaarders, maar ook voor deurwaarders van lokale overheden zoals gemeenten en waterschappen. SNG is één van de rotondes in het rotondemodel van de overheid.

Nu heb je nog een maandelijkse aangifte. Dat is weinig flexibel. Er zijn wellicht andere oplossingen denkbaar."

Dus de scope van SNG is zich aan het uitbreiden?

Dat is waar, maar altijd in goed overleg met de Beroepsorganisatie KBvG.

Hoe slaag je erin dat allemaal aan te kunnen met zo weinig mensen?

We zijn een klein team van vijftien medewerkers. Gespecialiseerd, maar generiek en hoogopgeleid. Daardoor kunnen we elkaar altijd vervangen. Het lijkt een beetje op het model van de speciale eenheden binnen Defensie. We hebben hele korte lijnen, zijn flexibel en slagkrachtig. De kern van de mensen is ICT’er; gespecialiseerd op het gebied van ontwikkelen, infrastructuur en security/privacy. Daarnaast is er juridische kennis in huis. Momenteel komen we als organisatie in een beheerfase; het is zoeken naar de juiste vorm, om ook nu de flexibiliteit te behouden. Vanzelfsprekend doen we niet alles zelf. We huren uiteraard ruimte in datacenters en werken ook samen met een kleine ontwikkelclub. De medewerkers werken vaak vanuit huis, ons kantoor is de plek waar we samenkomen en vergaderen.

Wat is het effect van de digitalisering op de wereld van de gerechtsdeurwaarders?

Dat effect is tweeledig: ten eerste efficiency, al blijft dat altijd een moeilijk aantoonbaar verhaal, omdat ICT immers ook geld kost. Het andere is: nivellering, omdat het onderscheidend vermogen minder wordt. Voorheen had de gerechtsdeurwaarder niet alle informatie direct tot zijn beschikking. Hij moest daar echter voor zijn ambtsuitoefening wel over beschikken. Daar was de één handiger in dan de ander, omdat men betere ingangen bij de bronnen had. Dat onderscheidend vermogen is steeds minder geworden. Standaardisatie leidt tot nivellering omdat nu door iedereen dezelfde kanalen worden gebruikt. Het onderscheid tussen gerechtsdeurwaarders moet nu in andere dingen worden gezocht: bijvoorbeeld een gedifferentieerde aanpak per klantgroep.

Er zijn nu negenhonderd gerechtsdeurwaarders. Zijn er door de informatisering op termijn minder gerechtsdeurwaarders nodig?

Nu nog niet, op termijn wellicht wel. De economische invloed is groot. Wanneer het economisch minder gaat, dan zijn ook de scores van de deurwaarders lager. Wat ook meespeelt zijn de hoogten van de griffierechten. Als die hoger worden, en dat is de tendens, dan wordt een zaak aanspannen steeds duurder, komen er minder rechtszaken wat minder ambtshandelingen tot gevolg heeft. Natuurlijk is er sprake van clustering en schaalvergroting in de branche. Tegelijkertijd groeit echter ook het aantal eenpitters en kleine kantoren, omdat die weer méér kennis hebben van de lokale of regionale situaties, dan de landelijke organisaties. Wij zien echter ontwikkelingen waarin gerechtsdeurwaarders en SNG een belangrijke rol kunnen spelen zoals bij de bestrijding van fraude. Gerechtsdeurwaarders leggen als openbaar ambtenaar nu al het grootste aantal huisbezoeken per jaar af. Daarnaast beschikken zij mede door SNG over een zeer goede informatiepositie. Die combinatie is uniek en zo kan de gerechtsdeurwaarder grote toegevoegde waarde hebben als intermediair tussen de digitale en fysieke wereld.

Hoe verloopt de samenwerking met de loonaangifteketen, in het bijzonder met UWV?

De gegevensuitwisseling met de Polisadministratie loopt over het algemeen erg goed. We zijn een key-account van UWV. Er is een open communicatie en een open relatie. Als er iets is, dan gaan we in gesprek over de juiste oplossing. De samenwerking is goed.

Wat betekenen die gegevens binnen jullie proces?

Het begint allemaal met de dagvaarding, de schriftelijke oproep aan iemand om voor het gerecht te verschijnen in verband met, bijvoorbeeld, een vermeende schuld. Als dit tot een gerechtelijke uitspraak (vonnis) leidt en de schuld aan de schuldeiser moet worden terugbetaald, dan start het executietraject. Indien de schuldenaar in gebreke blijft dan kan de gerechtsdeurwaarder namens de schuldeiser dwangmaatregelen uitvoeren, waaronder het leggen van beslag op inkomsten uit inkomstenverhoudingen. Daarvoor wordt de Polisadministratie geraadpleegd. We zien dan of er sprake is van een inkomstenverhouding, bij wie en wat het adres is. Op basis van deze gegevens uit de Polisadministratie kan de gerechtsdeurwaarder dan een (al dan niet elektronisch) Verzoek om Informatie (VOI) indienen bij de desbetreffende werkgever of uitkeringsinstantie. Dit verzoek betreft de hoogte van het inkomsten, of er al verrekening op wordt toegepast en of op de inkomsten al beslag wordt gelegd. Daarna kan het beslag gelegd worden.

Wat zou de Basisregistratie Lonen, Arbeidsverhoudingen en Uitkeringen (BLAU) betekenen in dit kader?

Heel veel. Door BLAU zouden meerdere gegevens in de Polisadministratie een authentieke status krijgen en directer toegankelijk zijn. Je hoeft dan niet altijd een VOI te doen, omdat op basis van de gegevens uit BLAU een afweging gemaakt kan worden of het beslag zin heeft. BLAU betekent een formalisering van de autorisatieprocedure voor ons. Dat scheelt gerechtsdeurwaarders en werkgevers en uitkeringsverstrekkers heel veel VOI’s, omdat de deurwaarders dan direct meer informatie hebben op basis waarvan zij de afweging kunnen maken om beslag te leggen of niet. Met BLAU was dat mogelijk geweest. Heel jammer dat de tijd er nog niet rijp voor lijkt te zijn. Daarnaast zou met BLAU een formeel terugmeldproces beschikbaar moeten worden gemaakt. Hiermee wordt de keten in staat gesteld om de kwaliteit van de gegevens te verbeteren en op hoog niveau te houden.

Heb je nog punten ter verbetering voor de loonaangifteketen?

Die liggen vooral aan de voorkant. Het zou mooi zijn wanneer de gegevens actueler worden door de frequentie van de loonaangifte op te schroeven. Nu heb je nog een maandelijkse aangifte. Dat is weinig flexibel. Er zijn wellicht andere oplossingen denkbaar. Een ander punt is verdere kwaliteitsverbetering van de gegevens. Dit is van groot belang voor gerechtsdeurwaarders. Wij ontdekken soms verschillen tussen de uitkomst van de polis en de inkomstenverstrekking. Daar zouden we iets mee kunnen doen, bijvoorbeeld via datamatching. Kortom, realtime inrichten van de aanlevering en terugmelden wanneer je verschillen ziet.

Binnen de overheid moeten we op een andere manier, veel meer vanuit samenwerking en mogelijkheden naar de vraagstukken van deze tijd gaan kijken."

Hoe kijk je tegen de ontwikkelingen bij de overheid aan?

Toen ik bij de SNG ging werken, was het voor mij wennen aan de werkwijze van de Rijksoverheid, lokale overheden en uitvoeringsinstellingen. Ik was jong en ongeduldig. Ik heb moeten leren om geduld op te brengen. Ik kan dat nu beter reguleren. Door de tijd heen heb ik er begrip voor gekregen waarom veranderingen binnen de overheid soms langer duren. Ontwikkelingen gaan niet zo snel als we vaak willen en veranderingen worden vaak te groot aangepakt en dan verzandt het. Wat moet gebeuren is: afstappen van die grote ontwikkeltrajecten en in kleinere clubjes gaan werken. Vooral de governance is bij veranderingstrajecten op het gebied van informatisering vaak niet goed belegd. Daardoor blijven we last houden van de verzuiling. We moeten naar een ketensamenwerking en keteninformatisering toe die per definitie de zuilen overstijgt. Zolang we georganiseerd blijven naar een governance per zuil, blijft de nieuwe tijd tegen de oude tijd aanbotsen. Anti-verzuiling kan echter niet extern afgedwongen worden. Er zal eerst in ons denken wat moeten veranderen. We zitten nog vast in oude denkpatronen en een oud handelingsrepertoire. Daarmee lossen we de vraagstukken van deze tijd niet op. Binnen de overheid moeten we op een andere manier, veel meer vanuit samenwerking en mogelijkheden naar de vraagstukken van deze tijd gaan kijken.

Wat verwacht je daarbij van een initiatief als de digicommissaris?

Ik hoop natuurlijk dat de digicommissaris de digitale wereld in Nederland vorm gaat geven dwars door de verzuiling heen. De grote uitdaging daarbij is vooral het aansluiten van de overheidsorganisaties zelf. Ministeries denken momenteel nog teveel in termen van politieke risico’s en komen dan per definitie moeilijk tot samenwerking. Daar ligt een gezamenlijke opgave, want als je de eigen overheid niet kan sturen, wat verlang je dan van de burgers?